Albrecht von Eyb, Claes de Grave, C.P. Serrure en Engelbrecht August, 8ste hertog van Arenberg

In 1956 verscheen in New York Catalogue Number Four van antiquaar Lathrop C. Harper met de titel A selection of fine books & manuscripts… Mainly from a distinguished European private library, inmiddels een naslagwerk voor de boekhistoricus van de vijftiende- en zestiende-eeuwse drukken in de Nederlanden. Het wedervaren van deze collectie kon boekhistorici vele jaren in hun ban houden. Drie vragen vroegen immers om antwoord: door wie was die aanzienlijke verzameling boeken samengebracht? Om welke kostbaarheden en zeldzaamheden ging het? En waar zijn die exemplaren nu te vinden?

De aanzet tot deze collectie was gegeven door de filoloog en literatuurhistoricus Constant Philippe Serrure (1805 – 1872), die zijn fortuin grotendeels in het Nederlandse boek had gestoken. Grof geschetst bestond zijn bibliotheek uit een deel bijzondere – lees: oude en zeldzame – boeken en uit een algemener deel met betrekking tot de geschiedenis der Nederlanden. De eerste categorie was, ook in financieel opzicht, de meest waardevolle, en werd daarom Collection spéciale genoemd. Het belang van deze Collection spéciale voor de Nederlandse literatuurgeschiedenis is niet te onderschatten. Tal van zeldzaamheden, ja unica, maakten er deel van uit.

Serrure zal tevreden geweest zijn, te weten dat een substantieel deel van zijn bibliotheek werd verworven door Engelbert August (1824-1875), achtste hertog van Arenberg, dank zij dezes bibliothecaris, Charles De Brou (1811-1977). Het was het begin van een hele saga: met een verre opvolger, hertog Engelbert Karel (1899-1974), verhuisde de Collection spéciale naar Zuid-Frankrijk en kwam er in handen van antiquaren terecht. Via omwegen kwam een deel ervan terecht bij Lathrop C. Harper.

Onder nummer 27 van Harpers antiquariaatscatalogus staat het Ehebüchlein van de Beierse humanist en doctor juris Albrecht von Eyb (1420-1475). De Duitse versie verscheen te Neurenberg in 1472 (ISTC ie00179000), kende tot 1500 een tiental edities en werd in het Nederlands vertaald onder de titel Dat regiment vanden huwelijcken staet. De quarto-uitgave van 74 bladen is door Claes de Grave bij het begin van zijn loopbaan te Antwerpen gedrukt, en verschenen op de laatste dag van augustus 1512. Het werd in 1956 bij Harper verworven door de Antwerpse Stadsbibliotheek (nu Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience). Twee jaar later kon M. E. Kronenberg deze zeldzaamheid opnemen in haar standaardwerk, Nederlandsche bibliografie van 1500 tot 1540 (1923-1971)  (NK III (1942) 0496 = NK III:II (1958) 4341).

Het boekje zit in een negentiende-eeuwse blindbestempelde, niet gesigneerde imitatieband met op de platten het kleine Antwerpse stadswapen (Armorial belge, p. 481, 2). Blad 6 is na blad 11 gebonden. Op een ingelegd blad is in de negentiende eeuw de inhoud genoteerd, met verwijzing naar de Brusselse bibliograaf La Serna Santander. Ook al draagt het exemplaar geen eigendomsmerk van de hertog, noch van Serrure, toch staat vast dat het uit deze collecties afkomstig is. Dit blijkt uit de briefwisseling tussen Serrure en Charles De Brou, maar ook uit de nummering in potlood ‘B/6’ op het voordekblad, verwijzend naar een opstelling in Zuid-Frankrijk, èn de aanwezigheid van het kenmerkend blauw ovalen etiketje van de Arenbergcollectie aan de kop van de rug met het handgeschreven nummer 783 (later doorgestreept). Eén ander exemplaar, samengebonden met een druk van de Brusselse drukker-uitgever Thomas van der Noot, was bekend bij de negentiende-eeuwse verzamelaar Jan Frans Van de Velde (Cat. Van de Velde, 4120). Waar dit exemplaar zich nu bevindt, is tot nader order onbekend.