Christoffel Plantijn en de Tridentijnse censuur

In februari 1570 kreeg Christoffel Plantijn van de hertog van Alba de opdracht een nieuwe index van boeken te drukken ter aanvulling van de index die enkele maanden eerder was gepubliceerd (mei 1569). De opstelling van deze lijsten van verboden boeken was gebaseerd op één van de tien regels die de toepassing van de index van het Concilie van Trente (1564) bepaalden en die de inquisiteurs en plaatselijke bisschoppen toestonden deze naar eigen goeddunken aan te vullen. Daarom had de hertog van Alba aan Benito Arias Montano de verantwoordelijkheid toevertrouwd van een catalogus van verboden boeken die specifiek waren voor de Lage Landen. De Spaanse oriëntalist was in dit gebied aanwezig om Plantijn te begeleiden en bij te staan bij het drukken van zijn beroemde Biblia sacra.

Na de publicatie van de eerste Antwerpse index door Plantijn (1569) gaf Alba opdracht aan de Raden van Justitie om in alle boekhandels in de Lage Laden naar de verboden boeken te zoeken. In Antwerpen werden de in beslag genomen boeken in bewaring gegeven bij een Spaanse koopman van joodse afkomst, Marcus Nuñez. Zij werden vervolgens onderzocht door Montano. Het werk werd voltooid op 11 juni 1569. De ongeveer tweehonderd boeken die geen gevaar liepen, werden vervolgens overhandigd aan Guillaume Le Saige, ontvanger-generaal van de Domeinen in het kwartier van Antwerpen. Hij organiseerde een veiling met de hulp van Plantijn. De anderen werden overgebracht naar het stadhuis.

De lijsten van toegestane en verboden boeken die in de boekhandels van de Lage Landen werden aangetroffen, werden vervolgens naar Brussel gezonden. In september stelde de hertog van Alba een commissie van censoren in onder het gezag van Montano. Hun werk werd voltooid op 3 oktober 1569. Het resultaat is het hier gepresenteerde document. Het bestaat uit de Tridentijnse Index en een nieuwe catalogus van verboden boeken. Het is interessant op te merken dat verschillende publicaties van Plantijn op deze lijsten van verboden boeken voorkwamen, zoals Reynaert de Vos die in 1566 verscheen.

Het edict van Filips II dat de index van 1570 begeleidde, bepaalde niet alleen dat de verboden boeken binnen drie maanden moesten worden verbrand, maar ook dat een Index expurgatorius moest worden opgesteld. Deze taak werd toevertrouwd aan een honderdtal theologen van de universiteiten van Leuven en Douai. Het document werd uiteindelijk eind juli 1571 door Plantijn gepubliceerd met een oplage van 750 exemplaren en financiering door de koning. Deze index was het hoogtepunt en de laatste mijlpaal in het wetgevingsproces voor de onderdrukking van ketterij dat door Karel V was begonnen.