In veele jaeren en met veel moeyte bijeengebracht: Het boekenbezit van De Antwerpse zakenman Charles Proli (1723-1786) onder de hamer gebracht

Helma De Smedt (Universiteit Antwerpen)

Auteur
Anoniem
Titel
Catalogue d’une fort riche et tres-belle Collection de Livres Rares & Choisis en tout Genre, […] recueillis Avec beaucoup de soin & depenses en nombre d’années par le Comte Charles de Proli
Uitgever, plaats en jaartal van uitgave
Antwerpen, Joannes Grangé, 1785
Bibliotheek
Universiteitsbibliotheek Antwerpen, Bijzondere Collecties, MAG-P 13.102

De catalogus omvat, verspreid over 391 pagina’s, 3223 genummerde loten, waarvan 3110 betrekking hebben op boeken en manuscripten en 113 op kaarten, prenten, instrumenten, penningen en munten.  Wanneer, waar en aan welke voorwaarden de veiling van deze uitzonderlijk rijke collectie zal plaatsvinden wordt in het Avant-propos vermeld. In binnen- en buitenland (de Noordelijke Nederlanden, Parijs, Londen ) werd de catalogus via bekende boekhandels verspreid.

Charles Proli (Antwerpen, 1723-Brussel, 1786) werd in 1761 eigenaar van de firma Proli, die zijn Italiaanse grootvader rond 1670 in Antwerpen had opgezet en die door zijn ouders succesvol was voortgezet en vooral tot een bekende bank was uitgegroeid.  Maar Charles’ ambitie beperkte zich niet tot handels- en bankzaken. Hij waagde zich ook aan diverse risicovolle projecten, zoals de oprichting van de Aziatische Compagnie van Trieste voor handel op Oost-Indië. Die liep echter onder invloed van allerlei factoren op een financieel fiasco uit. Proli werd daarvoor verantwoordelijk gehouden. Zijn bankclientèle verloor het vertrouwen en de bankrun die daardoor ontstond, voerde tot de ondergang van de firma. Op het faillissement van de Compagnie, vastgesteld op 10 februari 1785, volgde drie dagen later het bankroet van de firma.

Voor de Compagnie sleepte de juridische afwikkeling van het faillissement aan tot 1817 en voor de firma Proli zeker tot midden negentiende eeuw. Charles Proli’s weelderige bezittingen kwamen onder de hamer. Van 14 tot en met 26 november 1785 werd in zijn palazzo aan de Antwerpse Schoenmarkt de in de catalogus vermelde collectie geveild. Proli overleed op 16 september 1786 in Brussel.

De catalogus van zijn boekencollectie is ingedeeld volgens de traditionele rubrieken theologie, kerkelijk en burgerlijk recht, wetenschappen en kunst, bellettrie en geschiedenis, waarin alle loten thematisch in subrubrieken zijn geordend. De afdeling Histoire Universelle & Particulière, met onder meer ook klassieke auteurs, woordenboeken, kranten, gecensureerde werken, is het omvangrijkst. In de marge van de betrokken bladzijden duiden handgeschreven bedragen op een bod van een geïnteresseerde koper of op een verkoopprijs.

De titels van alle afdelingen worden doorgaans volledig en correct vermeld, met plaats en jaar van uitgave en bibliografisch formaat. Kenmerken inzake het uitzicht (de boekband, de eventuele illustraties) of de staat van het boek (prachtig en/of zeldzaam exemplaar) worden opgenomen. Vóór het kavelnummer staat vaak een asterisk, waarvan de betekenis ons niet meteen  duidelijk is. De meeste titels zijn Franstalig, maar ook Latijnse, Italiaanse, Spaanse en Nederlandse komen voor. Regelmatig bevat een lot meer dan één titel. Eenzelfde titel wordt als een apart lot met Idem aangeduid.

Afbeeldingen

Verder lezen

Delsaerdt, Pierre  en Dries Vanysacker, ‘Repertorium van Antwerpse boekenveilingen 1750-1800’, in De Gulden Passer. Tijdschrift voor Boekwetenschap 75 (1997), pp. 5-120.

Houtman-De Smedt, Helma, Charles Proli, Antwerps zakenman en bankier, 1723-1786. Een biografische en bedrijfshistorische studie (Brussel: Paleis der Academiën, 1983).

Houtman-De Smedt, Helma, ’“Le gros libraire” Joannes Petrus Josephus Grangé. Beknopte geschiedenis van de Antwerpse drukkerij en boekhandel Grangé (18de en 19de eeuw)’, in Cultuurgeschiedenis in de Nederlanden van de renaissance naar de romantiek. Liber amicorum J. Andriessen s.J., A. Keersmaekers, P. Lenders s.J (Leuven en Amersfoort: ACCO, 1986), pp. 179-202.