Schooltoneel voor het goede doel

Cornelius Schonaeus (1540-1611), rector van de Latijnse School van Haarlem bleef beroemd als ‘Terentius Christianus’. In de traditie van Cornelius Crocus (1500-1550) en Georgius Macropedius (1487-1558) schreef hij toneelstukken die met hun Bijbelse thema’s geschikt waren voor morele en religieuze instructie én de leerlingen konden helpen om vlot Latijn te leren spreken.

In oktober 1606 organiseerde de Haarlemse rederijkerskamer De Pellicanisten een toneelwedstrijd waaraan kamers uit twaalf Hollandse plaatsen deelnamen. De aanleiding hiervoor vormde een loterij ten behoeve van een nieuw Oudemannenhuis. Met het oog op het charitatieve doel van de loterij waren de vragen en regels waarop in de verschillende wedstrijdcategorieën moest worden geantwoord, toegesneden op het thema van barmhartigheid en (naasten)liefde en de tegenpolen daarvan.

De vertoonde stukken werden gepubliceerd in het Const-thoonende Iuweel (1607). Aan het hoofdwerk zijn nog enkele kleinere uitgaven van Zacharias Heyns toegevoegd, die alle eveneens op de wedstrijd betrekking hebben. Het gaat om Haerlems Iuweel van de Vlaamse kamer van Haarlem, om de Fabula comica van Schonaeus, en om de Nederlandstalige voorrede en tussenspraken die tijdens de opvoering van dit Latijnse spel werden gedeclameerd. Zo konden ook zij die geen Latijn verstonden de inhoud volgen. In Schonaeus’ spel helpen twee vriendelijke en deugdzame jongens een aantal arme oudjes. Tevens nodigen zij iedereen uit om actief deel te nemen aan de Haarlemse lotenverkoop. De bouw van het Haarlemse oudemannenhuis wordt gepresenteerd als een project dat niet alleen van belang is voor de lokale gemeenschap van Haarlem, maar waarvan de glorie ook op de rest van de Republiek zal afstralen.

Van de Fabula comica bestaat een handschrift (thans Haarlem, Noord-Hollands Archief, Handschriften Rijk, 44-001601 M), waarin slechts enkele correcties, de titel en de lijst van spelers van Schonaeus’ hand zijn. Het titelblad van de Fabula comica draagt het uitgeversvignet van Heyns (Drie Deugden). Er bestaat ook een variante oplage met op het titelblad een gravure met het wapen en devies van Haarlem.