Marie Ancxt en de bloeiende markt van katholieke Bijbeledities in Antwerpen

Marie Ancxt was de weduwe van Jacob van Liesvelt, de onfortuinlijke Antwerpse drukker die in 1545 in Antwerpen was onthoofd omdat hij zich bij herhaling had laten betrappen op het publiceren van verboden heterodox drukwerk. Na Van Liesvelts dood zette Ancxt de zaak verder, sinds 1551 geholpen door hun zoon Hans (II), tot zij zelf in 1566 overleed. Zij toonde zich erg actief op de bloeiende markt van volkstalige Bijbelvertalingen en zette daarmee de traditie van het huis Van Liesvelt verder. Maar terwijl de Bijbeledities van wijlen haar man een sterk ‘protestantizerend’ karakter hadden, was het Bijbelfonds van Marie Ancxt goeddeels katholiek. Bekend zijn twintig edities van de Bijbel of delen ervan, zoals het Nieuwe Testament, de Epistel- en Evangelielezingen uit de mis, en Psalters, zowel in het Nederlands als in het Frans. Met uitzondering van de complete Bijbels, zijn van de bijbelse gebruiksliteratuur telkens maar een of enkele exemplaren bewaard, zodat we redelijkerwijze mogen aannemen dat Ancxt nog meer uitgaven op de markt heeft gebracht, waarvan geen exemplaren zijn bewaard.

De zeven bekende edities van het Nieuwe Testament van Ancxt behoorden op hun beurt tot de bijna vijftig uitgaven waarvan we weten dat Antwerpse drukkers ze in de periode 1548-1577 op de markt brachten en die gretig afzet vonden. Elk van deze Nieuwe Testamenten had ongeveer dezelfde opbouw. Een heiligenkalender opende de uitgave, waarna de tekst van het Nieuwe Testament volgde in de vertaling van de Leuvense Bijbel, die conform de Latijnse Vulgaat was gemaakt door de Leuvense augustijner kanunnik Nicolaus van Winghe en in 1548 een eerste maal onder toezicht van de theologen in de Universiteitsstad was gepubliceerd. Het Nieuwe Testament werd besloten met een selectie van die pericopen uit het Oude Testament die tijdens de mis werden gelezen. Ten slotte volgde nog een ‘tafel’ of liturgisch leesrooster dat voor iedere zon- en feestdag van het kerkelijk jaar aangaf welke pericopen als Epistel en Evangelie werden gelezen. Deze opbouw maakte de uitgaven van het Nieuwe Testament erg geschikt om de cyclus van lezingen die tijdens de mis in het Latijn werden gebracht, in de volkstaal te volgen.

Van een (dergelijk) intensief gebruik getuigt zeker het voorliggende exemplaar dat nog als enig bekende overblijft van de editie van het Nieuwe Testament die Maria Ancxt in 1560 bezorgde. Wanneer we naar de staat van dit boekje kijken, is het haast een wonder dat het de eeuwen heeft overleefd. De bladranden zijn zwaar beduimeld en vooral in het midden afgesleten. Ook het liturgische leesrooster vertoont zware sporen van gebruik. De gaatjes op de voorpagina zijn vermoedelijk veroorzaakt door de inwerking van het metalen slot waarmee het boekje ooit mooi kon worden afgesloten. We kennen zelfs een eigenaar, P. (?) Frencken, wiens naam in een handschrift van het einde van de zeventiende of het begin van de achttiende eeuw staat geschreven op de binnenzijde van het schutblad. Het is een naam die vooral verspreid was (en is) in Limburg, met uitlopers tot in de streek van Eindhoven.