Olivier van Castillen, een duurzame ridderroman

Vermoedelijk tussen 1430 en 1460 schreef Philippe Camus in opdracht van graaf Jean II de Croÿ, die in dienst was van de Bourgondische hertogen, de ridderroman Olivier de Castille. De vijf Franstalige handschriften die de auteursnaam van Camus dragen en een zesde handschrift, dat de naam van de bewerker David Aubert vermeldt, stammen uit Bourgondische kringen. Vanaf de eerste druklegging in Genève in 1482 bereikte de vriendschapsgeschiedenis van de halfbroers Olivier en Artus een veel ruimer publiek. Vanaf 1492 volgden er bovendien verschillende Geneefse herdrukken die aan de basis liggen van de vertalingen in het Spaans, Nederlands, Engels en Duits. De eerste edities van deze vertalingen werden allemaal in de periode tussen 1499 en 1522 uitgegeven.

De vroegst bekende Nederlandstalige druk verscheen omstreeks 1510 bij Hendrik van Eckert van Homberch in Antwerpen. Een exemplaar van deze Olivier van Castillen wordt bewaard in de Library of Congress in Washington; een tweede exemplaar ging in 1940 bij de brand in de Leuvense Universiteitsbibliotheek in vlammen op. De uitgave van Jan van Ghelen uit 1576 is de tweede bekende Nederlandstalige druk. De Bibliothèque nationale in Parijs beschikt over een onvolledig exemplaar hiervan. In 2005 kon de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een exemplaar aankopen dat min of meer volledig is: op sommige plaatsen zijn de hoeken beschadigd en door de strak afgesneden bladen zijn aan de randen soms letters weggevallen.

De titelpagina van deze foliodruk (A-L4 [M]2 N4) is fraai vormgegeven. Van de vijf regels lange titel zijn de eerste twee uit een houtblok gesneden en in rode inkt gedrukt. De rest van de titel, het impressum met de naam van de drukker en de fleurons die links, rechts en onderaan sierranden vormen zijn afwisselend in rode en zwarte inkt gedrukt. In navolging van de Geneefse herdrukken en de editie-Van Homberch toont de openingshoutsnede Olivier en Artus, die worden geportretteerd als twee ridders voor een tent. Twaalf houtsneden uit de druk van Van Homberch zijn hergebruikt in de druk van Van Ghelen, die in totaal 40 illustraties telt.

Inhoudelijk bevat de druk van Van Ghelen op sommige plaatsen correctere lezingen dan de oudere druk van Van Homberch. Daaruit kunnen we afleiden dat de twee drukken ieder afzonderlijk teruggaan op een ouder voorbeeld, in druk of in handschrift. Wat Van Ghelen ertoe bewogen heeft Olivier van Castillen 66 jaar na de editie-Van Homberch opnieuw uit te geven, weten we niet. In het overwegend godsdienstige drukkersfonds van Jan van Ghelen vallen zijn herdrukken van de ridderromans Malegijs, Karel ende Elegast en Olivier van Castillen enigszins uit de toon. Kennelijk had Van Ghelen redenen om aan te nemen dat het laat zestiende-eeuwse publiek de roman van Olivier nog steeds kon waarderen.