Zacharias Heyns en de schepping van de wereld

‘Als ooit een boek tot het einde van de wereld in ere gehouden moet worden, is het dit boek wel.’ Zo prijst Zacharias Heyns (1565/1566-1630) La sepmaine ou création du Monde, het epos over de eerste week van de schepping van de Franse dichter Guillaume de Saluste, Sieur Du Bartas (1544-1590). Zacharias Heyns is een zoon van Peeter Heyns (1537-1598) die te Antwerpen een Franse school hield. Op jeugdige leeftijd werd hij leerling bij de firma Plantijn waar Jan Moretus (1543-1610) hem het boekenvak leerde. In 1591 volgde Zacharias zijn calvinistische vader die al in 1585 uit Antwerpen naar de Noordelijke Nederlanden was gevlucht. In Amsterdam en later in Zwolle stichtte hij een bloeiende boekhandel en uitgeverij. Heyns was ook actief als dichter en toneelauteur. Hij was de eerste factor van Het Wit Lavendel, de door Brabanders opgerichte Amsterdamse rederijkerskamer. Een eigen drukkerij heeft Heyns nooit bezeten; hij liet zijn uitgaven door anderen drukken. Deze vertaling van Du Bartas is tenminste voor een deel gedrukt door de Amsterdamse drukker Nicolaes (III) Biestkens: de sierinitiaal M (op fol. [3*2]r) en het fleuron (op fol. [3*3]r) komen voor in twee door Biestkens gedrukte toneelstukken van Samuel Coster, Polyxena en Isàbella, beide uit 1619. Mogelijk heeft Biestkens samengewerkt met een andere drukker uit Amsterdam, Johannes Janssonius, in wiens fonds de sierinitiaal D (op fol. H5r) voorkomt.

La sepmaine werd na de publicatie in 1578 bij protestanten maar ook bij katholieken zeer populair. Met nieuwgevormde woorden vol herhalingen en klanknabootsingen verheerlijkte Du Bartas de schepping van de wereld en in zijn beschrijving van de hemel en de aarde met alles wat daarop leefde, gaf hij een encyclopedisch beeld van de toenmalige kennis van de wereld. Er verschenen in korte tijd veel vertalingen van het werk. Ook uitgever en schrijver Heyns zag brood in de uitgave van een eigen vertaling die hij met zorg vorm gaf. Hij paste verschillende lettertypen toe: voor de (Bijbelse) inhoud van de tweede tot en met de zevende dag een civilité, voor de vertaling in verzen een romein, en een gotisch type voor het commentaar en een nadere uitleg. Elke dag van de schepping liet hij voorafgaan door een gravure van de scheppende God van de hand van Jan Gerritsz. Swelinck.

Nu, ruim vier eeuwen later, is het einde van de wereld niet aangebroken en het werk van Du Bartas helaas nagenoeg vergeten, de inspanningen van Zacharias Heyns ten spijt.