Een luxe embleemboek: perfect gedrukt maar te duur om goed te verkopen

Met de publicatie van twee werken van de Spaanse jezuïet Petrus Biverus, het Sacrum oratorium en zijn tegenhanger het Sacrum sanctuarium bracht de Antwerpse uitgever Balthasar I Moretus in 1634 twee indrukwekkende embleemboeken op de markt. De twee devotiewerken springen vooral in het oog door de luxueuze typografische uitvoering en het groot aantal illustraties. Het Sacrum oratorium telt 43 grote en 17 kleinere gravures; het Sacrum sanctuarium 71 grote en 6 kleinere gravures.

Biverus, die sinds 1616 in de Nederlanden aan het hof van de aartshertogen verbleef, bood zijn twee werken aan voor publicatie door de Plantijnse uitgeverij in 1630. Tijdens de besprekingen vooraf kwamen hij en Moretus gemakkelijk tot een akkoord over de keuze van papier, letters en vormgeving en de optie om een groot aantal illustraties te voorzien. Voor een groot aantal van de gravures gebruikte Moretus koperplaten die al eerder waren gesneden. Die kocht hij voor bijna duizend gulden van de Antwerpse kunsthandelaar Jan van Mechelen. Daar waren vooreerst de 71 koperplaten bij die gebruikt waren in Bartholomaeus Riccius’ Triumphus Iesu Christi crucifixi, een prentenreeks van Adriaen Collaert die in 1608 was verschenen. Andere platen waren eerder gebruikt in het embleemboek Typus praedestinationis (Hendrik Aertsens, 1630); nog een andere reeks was eerder gedrukt in een anonieme editie Delineata poenitentia evangelici David, gedrukt door Gerard van Wolsschaten in 1629. Slechts een klein aantal illustraties werd nieuw gesneden: negen gravures met duiven werden gegraveerd door Charles de Mallery, twee titelpagina’s door Cornelis Galle en enkele kleinere platen leverde Biverus zelf. Om aan Moretus’ kwaliteitseisen te voldoen moesten de oude koperplaten grondig herwerkt worden en daarvoor spaarde hij kosten noch moeite. In combinatie met een perfecte typografische uitvoering was het resultaat twee prachtige embleemboeken die tot de verbeelding spraken van elke liefhebber van mooie en verzorgde boeken.

Een prachtig boek drukken is één ding, het verkopen is een ander. Toen Biverus de prijs te horen kreeg die Moretus voor zijn boeken vroeg, was hij allerminst gelukkig. De boeken waren zo duur dat niemand ze zou kunnen betalen. Balthasar Moretus had weinig oren naar Biverus’ argumentatie. Wie kwaliteit wil, moet er iets voor over hebben, schreef hij terug. De jezuïetencolleges hadden wel graag dure boeken, maar waren niet altijd bereid om ervoor te betalen. Al waren de twee edities van Biverus geen groot commercieel succes, toch zijn het markante voorbeelden van de hoge kwaliteit die Balthasar Moretus leverde en waarvan we nu nog kunnen genieten.